Ընդդիմադիր շարժման ակտիվ մասնակից Արեգ Գևորգյանը Epress.am-ին տված հարցազրույցում մեկնաբանել է հետընտրական Ռուսաստանում բարձրացած ալիքը և զուգահեռներ անցկացրել հայաստանյան իրավիճակի հետ:
- Ռուսաստանում կատարվում է այն, ինչ անխուսափելի էր, այսինքն` մարդիկ ուզում են փոփոխություն, ուզում են արմատական փոփոխություն, իսկ ընտրությունների ժամանակ տեղի ունեցած խայտառակ կեղծիքները ցույց տվեցին, որ ռուսաստանյան իշխանությունները ոչ միայն հաշվի չեն նստում իրենց քաղաքացիների այդ ցանկության հետ, այլ նաև ուղղակի թքած ունեն հասարակ քաղաքացու վրա:
Անարդարության զգացումը այս երկրում կուտակվել է տարիներով, սակայն բողոքի այսպիսի մասշտաբային ալիքի բարձրացմանը մեծապես նպաստեցին արաբական երկրների հաջողված հեղափոխությունները, ուր տապալվեցին շատ ավելի ամուր և անխոցելի թվացող իշխանություններ, քան ռուսատանյանն է, ինչպես նաև ինտերնետի, սոցիալական ցանցերի զարգացումը:
Ռուս ժողովուրդը հասկացավ, որ այս իրավիճակում որևէ փոփոխության հասնելու միջոցը լայնածավալ փողոցային պայքարն է, ժողովրդի ուժի ցուցադրումը և իշխանության վրա ճնշումներ գործադրելու միջոցով նրանց փոփոխությունների գնալու պարտադրումն է, կամ ոչ ժողովրդական իշխանությունների հեռացումը: Կարճ ասած՝ Ռուսաստանում մեկնարկել է հեղափոխություն, որն անկասկած ավարտվելու է Ռուսաստանի ժողովրդավարացմամբ, սակայն սա դեռ սկիզբն է, ճանապարհը շատ դժվար է լինելու, իսկ պրոցեսի արագությունը կախված է ռուսների վճռականությունից ու հետևողականությունից:
- Ի՞նչ զուգահեռներ կան հայսատանյան իրավիճակի հետ:
- Մարդու տարրական իրավունքների խախտում ամեն քայլափոխի, կեղծված ընտրություններ, ոչ լեգիտիմ իշխանություններ և այլն: Նմանություններ կարելի է շատ գտնել, սակայն, ի տարբերություն Ռուսաստանի, մեր հեղափոխությունը մեկնարկել է 2008-ին, մենք շատ երկար, բարդ ու հետևողական պայքարի ճանապարհ ենք անցել և այսօր արդեն հասել ենք վերջնական ու ամենավճռական փուլին:
Սակայն ամենակարևոր տարբերությունը` ես կասեի մեր առավելությունը, կայանում է նրանում, որ Հայաստանում գոյություն ունի համակարգված, ինստիտուցիոնալ ուժ՝ ի դեմս Հայ ազգային կոնգրեսի, որը առաջնորդում է արմատական փոփոխուոթյուններ պահանջող ժողովրդին, և նրա առաջնորդությամբ է, որ շատ շուտով ՀՀ քաղաքացին կազատվի հանցագործ իշխանություններից և կվերականգնի սահմանադրական կարգը:
Սակայն, իհարկե, հաշվի առնելով իշխանությունների ներկայիս կեցվածքը, գոյություն ունի վտանգ, որ նրանց ապաշնորհ ու հակաժողովրդական գործելաոճը կարող է լցնել մարդկանց համբերության բաժակը, հունից հանել ՀՀ քաղաքացուն, ինչը անվերահսկելի ժողովրդական ընդվզման պատճառ կհանդիսանա:
- Ի՞նչ ազդեցություն կարող են ունենալ ռուսաստանյան իրադարձություններըՀայաստանի վրա:
- Ընդհանրապես, Հայաստանը շատ զգայուն է Ռուսաստանում տեղի ունեցող ցանկացած իրադարձության նկատմամբ: Եվ ես համոզված եմ, որ նրանց ժողովրդավարացմանը տանող ցանկացած գործնընթաց մեր վրա կունենա միմիայն դրական ազդեցություն:
«Վիկիլիքսի» հրապարակած փաստաթղթերի տրամադրած որոշ տեղեկություններ հիմք էին ծառայել հետադարձ հայացքով կատարելու լրագրողական մի հետաքննություն (տե՛ս «Հայկական ժամանակ», 03.12.2011), ինչի շնորհիվ պարզաբանվել էին մինչ այժմ առեղծված մնացած մի շարք հարցեր։
Մասնավորաբար պարզվել էր, որ՝ Ա) Առնվազն 2009թ. սկզբից ԱՄՆ դեսպանատունը Հայ ազգային կոնգրեսում ունեցել է գործակալներ, որոնք ոչ միայն տեղեկատվություն են փոխանցել, այլեւ ակտիվ քայքայիչ գործունեություն են ծավալել Կոնգրեսի ներսում։ Այդ գործակալներից փաստաթղթերում անվանապես հիշատակվում է միայն Խաչիկ Քոքոբելյանը (այն ժամանակ ՀՀՇ վարչության փոխնախագահ), մյուսների մասին խոսվում է անորոշ՝ «ՀԱԿ-ի մեր կոնտակտները», «ՀԱԿ-ի ներսում ծանրակշիռ դիրք ունեցողներից մեկը», «ՀԱԿ-ի ղեկավարությունից եւս երկուսը» եւ այլն։
Բ) Սերժ Սարգսյանը, ԱՄՆ դեսպանատան աջակցությամբ, 2010 թ. գարնանը փորձել է իրականացնել Կոնգրեսի կազմաքանդման մի ծրագիր՝ որպես հենման կետ ունենալով ՀՀՇ վարչության անդամների մի փոքրիկ խումբ (6-7 հոգի)՝ նույն Խ. Քոքոբելյանի գլխավորությամբ։ Դավադրությունը, սակայն, ժամանակին բացահայտվել եւ չեզոքացվել է. վարչության անդամների կողմից անվստահության մեխանիզմով պաշտոնանկ արվելու սպառնալիքի տակ ստիպված է եղել հրաժարական տալ կուսակցության փոխնախագահ Խ. Քոքոբելյանը, մի քանի օր անց, նույն մեխանիզմը գործի դնելու սպառնալիքի տակ՝ նաեւ վարչության նախագահ Ա. Զուրաբյանը։ Վերջինիս, սակայն, ի տարբերություն Խ. Քոքոբելյանի, թույլ է տրվել մնալ որպես վարչության շարքային անդամ։
Գ) Երբ մեկ տարի անց առաջին անգամ հայտարարվեց «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության ստեղծման մասին, պարզվեց` հիմնադիր անդամները հենց այդ նույն խումբն են ներկայացնում։ Փաստերի տրամաբանությունը հուշում է, որ այս կուսակցության ստեղծումն այլ բան չէ, քան «Կոնգրեսը ներսից պայթեցնելու» ձախողված ծրագրի փոխհատուցման՝ այս անգամ գեթ «դրսից» հնարավորինս վնասելու նպատակ հետապնդող տարբերակ։
Մենք խոստացել էինք արձագանքի դեպքում հրապարակել նաեւ այլ փաստեր։ Արձագանքը եղավ («Ժամանակ», 07.12.2011), սակայն անսպասելիորեն այնպիսին, որ ոչ թե փորձ արեց հերքել, այլ ինքնախոստովանությամբ ամենակարեւոր կետերում հաստատեց մեր եզրակացությունները՝ դրանց տալով ստույգ փաստերի արժեք։ Այնպես որ, նախ` կետ առ կետ արձանագրենք դա, ապա ավելացնենք «Վիկիլիքսի» մի փաստաթղթից երկու կարեւոր վկայություն։
Ինքնախոստովանություններ 1. Պատասխանը հնչեց ոչ թե «Վիկիլիքսի» փաստաթղթերում անվանապես հիշատակվող Խ. Քոքոբելյանի, այլ Արարատ Զուրաբյանի կողմից։ Վերջինս, պատասխանողի դերն ստանձնելու փաստով, ակամա խոստովանում է, որ ինքը եղել է դեսպանատան փաստաթղթերում մի քանի անգամ անորոշ հիշատակվող «կոնտակտներից» մեկը եւ, թերեւս, Քոքոբելյանից ոչ պակաս կարեւոր դերակատարություն է ունեցել Սերժ Սարգսյան-ԱՄՆ դեսպանատուն վերոհիշյալ ծրագրում։ Սա էլ իր հերթին նշանակում է, որ 2010-ի գարնանը, (երբ «Վիկիլիքսի» այս փաստաթղթերը դեռ հրապարակված չէին), այդ մասին այլ աղբյուրներից ստույգ իմացել են ՀՀՇ վարչությունում ու դրա հիման վրա նրան եւս հրաժարական պարտադրել։
2. Ա. Զուրաբյանի ընդարձակ այդ հարցազրույցում ոչ մի անդրադարձ ու հերքում չկան մեր կողմից հավաքված փաստական նյութին՝ Ջերմուկում տեղի ունեցած սեմինարին, դրանում ՀՀՇ-ի՝ Կոնգրեսում մնալու նպատակահարմարության հարցի քննարկման ձախողված նախաձեռնությանը, Ա. Զուրաբյանի՝ վարչության եւ խորհրդի անդամների հետ «անհատական աշխատանքի» փորձերին, մերժվելուց հետո իր կուսակիցների գլխին տեղացած հրապարակային հայհոյանքներին, Խ. Քոքոբելյանին եւ իրեն անվստահություն հայտնելու օրակարգով վարչության նիստ հրավիրելու ստորագրահավաքին եւ այլն։ Սա էլյուրատեսակ խոստովանություն է այն բանի, որ մեր հայթայթած հիշյալ եւ այլ տեղեկությունները անհերքելի փաստական իրողություններ են։
3. Ա. Զուրաբյանի ամենակարեւոր խոստովանությունն այն է, որ ինքը սկզբունքորեն դեմ է եղել Հայ ազգային կոնգրեսի ստեղծմանը. «Հենց ՀԱԿ-ի ձեւավորումն ու նրա լինելու փաստը ես համարել եմ քաղաքական սխալ եւ բազմիցս այդ մասին խոսել եմ բոլոր իմ ընկերների, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հետ։ Նույնիսկ կատակով ասում էի, թե երբ ենք վերջապես փակելու Կոնգրեսը, որ քաղաքականությամբ զբաղվենք»։ Հայ ազգային կոնգրեսի մեջ մտնելը, բնականաբար, բոլոր քաղաքական ուժերի համար եղել է խիստ սկզբունքային հարց։ «Ժառանգությունն», օրինակ, դեմ էր եւ չմտավ։ Եթե դեմ լինելով մտնում ես, ուրեմն մտնում ես այլ նպատակով` հանձնարարություն կատարելու համար (ինչպես կտեսնենք ստորեւ)։ Եթե սկզբունքորեն դեմ էիր՝ պարտավոր էիր այդ մասին հայտարարել բարձրաձայն ու հրապարակավ (ոչ թե «կատակով» այդ մասին ամբողջ երկու տարի «զրուցել» ընկերներիդ հետ), նույն Կոնգրեսի մասին երկու տարի շարունակ հրապարակային ներբողական ճառեր չասեիր, չվարեիր նրա հանրահավաքները, Կոնգրեսի պաշտպանությամբ չմասնակցեիր Կենտրոնի թաղապետի ընտրություններին, հարցը գեթ մեկ անգամ պաշտոնապես դնեիր ու քննարկեիր կուսակցությունում։ Ուրիշներին անսկզբունքայնության մեջ մեղադրող ու իրեն սկզբունքային համարող Ա. Զուրաբյանը, ահա, ըստ էության, ասում է, որ ամբողջ երկու տարի, փաստորեն, գործել է կուսակցության ղեկավարին անհարիր՝ դավադիր մեթոդներով։ Նրա վերոբերյալ խոսքնայլ բան չէ, քան ինքնախոստովանություն, այն հիմնական մեղադրանքի ընդունում, թե ՀՀՇ վարչության ներսում իր ու Խ. Քոքոբելյանի ղեկավարությամբ, իրոք, դավադիր մի խումբ է գործել Կոնգրեսի դեմ։Ինքնախոստովանական այս ցուցմունքը նաեւ ժամանակագրական մի տարեթիվ է ճշտում. պարզվում է, որ հակակոնգրեսական այդ գործունեությունը ծավալվել է ոչ թե 2009թ. սկզբից (ինչպես ենթադրելի էր «Վիկիլիքսի» տվյալներից), այլ շատ ավելի վաղ՝ 2008թ. օգոստոսից (Կոնգրեսի ստեղծումից) անմիջապես հետո։ Ա. Զուրաբյանի օգնությամբ կատարված ժամանակագրական այս ճշգրտումը խիստ կարեւոր է ԱՄՆ դեսպանատան գաղտնի զեկուցագրերից մեկի այն հաղորդումը «խոսեցնելու» համար, որ վերաբերում է նրա ազատ արձակման տարօրինակ հանգամանքներին, որը եւ խոստացել էինք հրապարակել։
4. Ա. Զուրաբյանը ընդունում է, որ ԱՄՆ դեսպանատան հետ «կապավորը» եղել է Խ. Քոքոբելյանը։ Բայց չի ասում, թե ինչ բնույթի ինֆորմացիա է փոխանցել։ «Վիկիլիքսի» տվյալներից ելնելով՝ եթե Կոնգրեսի մասին նրա փոխանցած ինֆորմացիան ճիշտ է, ուրեմն` լրտեսությամբ է զբաղվել, եթե ճիշտ չէ, ուրեմն` զբաղվել է զրպարտությամբ ու քայքայիչ գործունեությամբ։
5. Նույն հարցազրույցի մի փոքրիկ պարբերությունում միմյանց հակասող առնվազն երեք միտք կա շուրջօրյա հանրահավաքների օրերին սրճարանները եւ զուգարանները փակելու թեմայով։ Հակասական այդ մտքերից մի բան է ակնհայտ՝ նա եւս, ինչպես բոլոր սրճարանատերերը, ենթարկվել է «վերեւից» իջած հրահանգին։ Իսկ նրա խոսքը՝ «Տեր-Պետրոսյանը կարող էր ինձ դիմել պետքարանը բացելու համար, ոչ թե Սերժ Սարգսյանին», բարեկրթության առումով թող գնահատի ընթերցողը։
Գործարք ու դրա գինը «Վիկիլիքսի» հրապարակումներից մեկը ուղիղ վկայություն է այն բանի, որ Ա. Զուրաբյանը 2008թ. ամռանը բանտից ազատ է արձակվել ոչ այլ կերպ, քան... Նիկոյանի հանձնաժողովի միջնորդությամբ։ Փաստաթղթի հեղինակը «Ազատ դեմոկրատների» նկատմամբ այդքան ուշադիր ու գորովալից ԱՄՆ դեսպան Յովանովիչն է.
08YEREVAN794/ 2008-10-02 (13) «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի նախընտրական քարոզարշավի կազմակերպման հիմնական պատասխանատուներից մեկը լինելով՝ Արարատ Զուրաբյանը մարտի 10-ին ձերբակալվել է՝ «զանգվածային անկարգություններ հրահրելու» եւ «իշխանության բռնազավթման» մեղադրանքով։ Նա ազատվել է հունիսին՝ երկրից չբացակայելու մասին ստորագրություն տալուց եւ սրտի խնդիրների առնչությամբ հոսպիտալացվելուց հետո։ Նրա դեմ առաջադրված մեղադրանքները պահպանվել են։ Մարտի1-ի իրադարձությունների հետազոտմամբ զբաղվող խորհրդարանական հանձնաժողովը եւս դիմել էր իրավապահ մարմիններին՝ Զուրաբյանին նախնական կալանքից ազատ արձակելու համար»։ Տխրահռչակ այս հանձնաժողովն ամեն ինչ արեց Մարտի 1-ի իրադարձությունները պարտակելու, իշխանության գործողություններն արդարացնելու եւ ընդդիմության ձերբակալված ներկայացուցիչներին դատապարտելու համար դատարաններին քաղաքական հիմքեր ապահովելու համար։ Ահա այդ հանձնաժողովը, ո՜վ զարմանք, դիմել է 100-ից ավելի ձերբակալվածներից այս մեկին ազատ արձակելու միջնորդությամբ։ Անշուշտ, այդ դիմումը չի հրապարակվել։ Ահա քեզ եւ «նոնսենս»՝ բառ, որով մի քանի անգամ Ա. Զուրաբյանը բնորոշում է Կոնգրեսի ու նրա առաջնորդի գործունեությունը։ Բանտից ազատվելու (եւ բիզնեսը պահպանելու) դիմաց ի՞նչ գին պետք է վճարեր Ա. Զուրաբյանը։ Կատարվածի եւ առկա իրողությունների շրջանակներում մենք աշխատեցինք վերականգնել այդ գինը։ Ստացվում է, որ Կոնգրեսի «ձեւավորման» եւ «լինելու» փաստին դեմ լինելու՝ Ա. Զուրաբյանի սկզբունքը ի սկզբանե ոչ թե քաղաքական է, այլ` թելադրված գործարքով, ինչին նա շարունակում է հավատարիմ մնալ։
Որքան էլ հետազոտող լրագրողի մեր պարտքն է հետամուտ լինել միայն փաստերին, մի դեպքում չենք կարող չխոսել բարոյական խնդրից։ Ա. Զուրաբյանն ասում է. «Մարտի 1-ից հետո եղան հիասթափություններ, ինչ- որ փոքրիկ վերելքներ, նաեւ կորուստներ, եւ վերջում մենք արձանագրեցինք, որ հաջողության ենք հասել, որովհետեւ քաղբանտարկյալներն ազատ են արձակվել։ Ես չեմ կարծում, որ հաջողությունը դա էր։ Միգուցե շատ ավելի լավ կլիներ, որ Հայաստանում 500 քաղբանտարկյալ լիներ...»։ Եւ սա «հերոս» ձեւանալով ասում է մի մարդ, որը բանտից ազատվել է խայտառակ գործարքով՝ տխրահռչակ «Մարտի 1-ի հանձնաժողովի» նույնքան տխրահռչակ նախագահ Նիկոյանի միջնորդությամբ։
Ամբողջացնելու համար ավելացնենք եւս մի փաստ. մեզ հաջողվեց պարզել, որ հայտնի բոլոր քաղբանտարկյալներն իրենց դատական գործերը բողոքարկել են Եվրադատարան։ Ա. Զուրաբյանը հայտնի քաղբանտարկյալներից միակն է, որ չի դիմել Եվրադատարան, ինչը, բնականաբար, չէր կարող չլինել հիշյալ գործարքի պայմանավորվածությունների մեջ։
«Գորշ միջակության» արժեքը Սակայն սրանով չեն ավարտվում ԱՄՆ դեսպան Յովանովիչի անակնկալները։ Հենց նույն փաստաթղթում նա ընդարձակ զեկուցում է նաեւ Կենտրոնի թաղապետի ընտրությունների հանգամանքների մասին։ Հիշեցնենք, որ այդ ընտրություններում որպես թաղապետի թեկնածու առաջադրված էր նույն Ա. Զուրաբյանը՝ ունենալով Կոնգրեսի պաշտպանությունը։ Դեսպան Յովանովիչն իր զեկույցն այս թեմայով ավարտում է հետեւյալ կերպ.
08YEREVAN794/ 2008-10-02 (15) «Եթե ընդդիմությունը, գորշ միջակություն (grey mediocrity) հանդիսացող Ա. Զուրաբյանի փոխարեն, ընտրած լիներ իսկապես ժողովրդականություն վայելող եւ խարիզմատիկ մի թեկնածու, դա կարող էր ընտրապայքարում առաջ բերել իսկապես ժողովրդական խանդավառություն եւ դժվարացներ իշխանությունների կողմից ընտրությունները կեղծելու ջանքերի անպատիժ մնալը»։
Շատերի համար կարող է անակնկալ լինել դեսպանի այս բնորոշումը, որ նրա պատկերավոր մտածողության լավ ապացույց է։ Բացատրությունը շատ պարզ է. լինի իշխանության մեջ թե ընդդիմության, եթե որեւէ քաղաքական գործիչ համաձայնում է ի վնաս սեփական երկրի, մաս կազմել օտար պետության խաղերին, ավելին գնահատվել չի կարող։ Կամ, որ միեւնույնն է՝ օտար որեւէ ուժ իր շահերը տվյալ երկրում առաջ տանելու համար կարող է հենվել ոչ ավելի, քան հենց քաղաքական դաշտի գորշ միջակությունների վրա։ Քանզի ոչ միայն քաղաքական, այլեւ պարզ մարդկային եւ ազգային արժանապատվություն ունեցող որեւէ մեկը դրան չի գնա եւ ոչ մի գնով։ Ու սա էլ, թերեւս, կարելի է համարել քաղաքականության ոսկե կանոնը, ինչին, բնականաբար, քաջատեղյակ է դեսպան Յովանովիչը։
16:00 ՀԱԿ-ի երթն ավարտվեց Ազատության հրապարակում: Նիկոլ Փաշինյանը փաստել է, որ ընթացքում երթին մեծ թվով մարդիկ են միացել:
14:47 Ազատության հրապարակում ելույթ ունեցած Արամ Մանուկյանը անդրադարձ է կատարել Մարդու իրավուքնների եվրոպական կոնվենցիայի դրույթներին` նշելով, որ ինքը կցանկանար ավելացնել ևս երկու կետ.
1. Յուրաքանչյուր ժողովուրդ պետք է իրավունք ունենա իր երկրի տերը լինել,
2. Յուրաքանչյուր ժողովուրդ իր երկրի քյալլագյոզներին իր երկրից քշելու իրավունք ունենա:
«Այդ ակցիայով մենք միանում ենք այսօր աշխարհի բոլոր երկրներում տեղի ունեցող ակցիաներին», – ասել է Արամ Մանուկյանն ու կոչ արել հավաքվածներին տեր կանգնել իրենց իրավունքներին:
ՀԱԿ համակարգող Լևոն Զուրաբյանը, իր հերթին, հայտարարել է, որ ի տարբերություն 2008թ. դեկտեմբերի 10-ի, երբ ոստիկանությունը ցրում էր նման երթերը, այսօր հաջողվել է նվաճել այդ իրավունքը: Ըստ Զուրաբյանի` մնացել է նվաճել մեկ իրավունք` ժողովրդավարության հաստատման իրավունքը, որը կարվի փետրվարին:
«Ավելի մեծ արժեք, քան ընտրել սեփական իշխանությունը չկա», – հայտարարել է Զուրաբյանը:
Այս պահին երթն արդեն մեկնարկել է: Երթի մասնակիցները Մաշտոցի պողոտայով շարժվում են դեպի Շահումյանի արձան:
14:28 Ազատության հրապարակ է ժամանել ՀՀ առաջին նախագահ, ՀԱԿ առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:
14:24 Հայ Ազգային Կոնգրեսի ներկայացուցիչներն ու համակիրները հավաքվել են Ազատության հրապարակում, որտեղ քիչ անց հնչելու են ՀԱԿ ներկայացուցիչների ելույթները, որից հետո երթ է կազմակերպվելու դեպի Մյասնիկյանի արձան:
Հարթակում գտնվող Նիկոլ Փաշինյանին ու Լևոն Զուրաբյանին են մոտեցել ոստիկաններ և հորդորել են երթի ընթացքում պահպանել կարգուկանոնը ու վիրավորական արտահայտություններ չհնչեցնել:
«Դա արդեն ավանդական դարձած երթ է, չորս տարի շարունակ մենք անցկացնում ենք այն Մարդու իրավունքների միջագային օրվա կապակցությամբ: Այս անգամ շեշտը դնելու ենք սեփական իշխանություն ընտրելու իրավունքի հաստատման վրա, և երթի հիմնական առանցքը դառնալու է այդ կարգախոսը»,- երեկ Epress.am-ի հետ զրույցում ասել էր ՀԱԿ համակարգող Լևոն Զուրաբյանը:
Դատարանի դահլիճում ու շենքում գտնվող իբր տուժող և վկա ոստիկանների թիվը գերազանցում էր մեր թվին մոտ 5 անգամ:Պատկերացնու՞մ եք միջադեպի ժամանակ ինչքան էին:
P.S. Դատարան չէր ներկայացել գործով վկա Սերժիկ Սարգսյանը:
Հայ Ազգային Կոնգրեսի մամլո խոսնակ Արման Մուսինյանը «Հայկական ժամանակ» օրաթերթի հետ զրույցում նշել է, որ Հայաստանում քարոզչական հնարավորությունների հավասարության մասին խոսք լինել չի կարող, և ընդդիմությունը շարունակում է զրկված մնալ հեռուստաեթերից:
Մուսինյանի խոսքով` ՀԱԿ համակարգող Լևոն Զուրաբյանին նախորդ ամսվա վերջին Հանրային հեռուստատեսության եթեր հրավիրելը քարոզչական հավասար հնարավորությունների արտահայտություն չէ:
«Ընդդիմությունը շարունակում է գերակշռող մեծամասնությամբ զրկված լինել հեռուստատեսությամբ և ուղիղ եթերով հանդես գալու հնարավորությունից», – հայտարարել է Մուսինյանը:
Լրագրողի այն դիտարկմանը, թե Երևանում սնկի նման աճում են 1in.am կայքի, այսպիսով նաև «Ժամանակ» օրաթերթի (վերջիններս միացյալ խմբագրություն են կազմում – խմբ.) հսկայական գովազդային վահանակները, իսկ լրատվամիջոցների գլխավոր խմբագիր Արման Բաբաջանյանը հայտարարում է, որ ինքն իրականացնում է Կոնգրեսի քարոզչությունը, Մուսինյանը պատասխանել է.
«Ես ձեզ կարող եմ ասել հետևյալը. «Ժամանակ» և «1in.am» լրատվամիջոցները որևէ կապ չունեն Հայ Ազգային Կոնգրեսի հետ: Այնպես, ինչպես Կոնգրեսի հետ որևէ կապ չունի վերը նշված լրատվամիջոցների ղեկավարը` Արման Բաբաջանյանը: Սա կարող եք համարել պաշտոնական պատասխան: Հայաստանում կան լրատվամիջոցներ, որոնք իրենց գաղափարներով սատարում են Համաժողովրդական շարժմանը, և դրանց մեջ «1in.am» և «Ժամանակ» լրատվամիջոցները չեն մտնում, և նրանք որևէ կերպ չեն ներկայացնում Հայ Ազգային Կոնգրեսի մոտեցումները»:
ՀՀՇ 16-րդ համագումարից մնացած առեղծվածը 2010թ. հուլիսի 17-ին տեղի ունեցած ՀՀՇ 16-րդ համագումարին նախորդող շրջանում ակնհայտորեն ինչ-որ ներկուսակցական առեղծվածային խնդիր ու լարում կար, ինչն ակտիվորեն քննարկվում էր, եւ դրա մասին զանազան ենթադրություններ էին արվում այդ ժամանակվա մամուլում։ Ներսում կատարվածի արտաքին դրսեւորումները երկուսն էին. նախ՝ ՀՀՇ վարչության փոխնախագահ Խ. Քոքոբելյանի, ապա, մի քանի օր անց՝ նաեւ վարչության նախագահ Արարատ Զուրաբյանի հրաժարականները համագումարից անմիջապես առաջ։ Շատերն էին սպասում, որ համագումարում ինչ-որ բան «կպայթի», սակայն վերջինս ընթացավ սովորական հունով։
Ներքին այդ խնդրի մասին համագումարում խոսեց միայն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը` շատ կարճ. «Իսկ այժմ՝ մի քանի խոսք Հայոց համազգային շարժման ներքին խնդիրների մասին, որոնք այս օրերին աշխուժորեն քննարկվում են մամուլում ու քաղաքական շրջանակներում։ Բայց այդ քննարկումներն ասեկոսեներից այն կողմ չեն անցնում եւ ամենեւին չեն արտացոլում բուն իրականությունը։ Իսկ բուն իրականությունն այն է, որ վերջին շրջանում Հայաստանի իշխանությունները փորձել են ազդեցություն գործել ՀՀՇ-ի ներսում եւ ճեղքվածք առաջացնել կուսակցության եւ Հայ ազգային կոնգրեսի միջեւ... Ժամանակն է, որպեսզի Հայաստանի իշխանություններն ու արտաքին ուժերը գիտակցեն, որ Հայ ազգային կոնգրեսը հանրապետության քաղաքական կյանքում անփոխարինելի դերակատարություն ունեցող մշտական գործոն է, որը որեւէ միջոցով հնարավոր չէ քայքայել կամ վերացնել»։
Ակնհայտորեն խոսքը վերաբերում էր իշխանության եւ «արտաքին ուժի» համատեղ մի ծրագրի։ Ինչպես այդ օրը, նաեւ հետագայում, ի հեճուկս լրագրողների բոլոր ջանքերի, երկու հարց մնաց անպատասխան.
1. Ի՞նչ «արտաքին ուժերի» մասին էր խոսքը։
2. ՀՀՇ-ի ներսում ովքե՞ր են իշխանության համար «ազդեցություն գործելու» լծակներ ծառայել։
Առաջին հարցի պատասխանը ԱՄՆ դեսպանատան գաղտնազերծված զեկուցագրերը Կոնգրեսի ներսում ունեցած իրենց «կոնտակտների» ու նրանց գործունեության մասին, ըստ էության, արդեն ուրվագծում են առաջին հարցի պատասխանը։ Նրանցից մեկը՝ Խ. Քոքոբելյանը, որպես դեսպանատան «կոնտակտ», հիշատակվում է անվանապես, մյուսների մասին գրվում է անորոշ՝ «Կոնգրեսի ներսի մեր կոնտակտները»։ «Վիկիլիքսյան» այս բացահայտումների ետնախորքում, ահա, վերջին մեկուկես տարվա մի քանի իրողություններ ձեւավորում են հարցի ամբողջական սպառիչ պատասխանը։
Ըստ մեր հայթայթած տեղեկությունների՝ Խ. Քոքոբելյանը եւ Ա. Զուրաբյանը միշտ են սերտ կապեր ունեցել ԱՄՆ դեսպանատան հետ։ Որպես կուսակցության ղեկավարներ՝ դա նորմալ է, եւ բնականաբար` այլ է եղել այդ կապերի բնույթը։ Բայց 2010-ի ամռանը կայացած վերջին համագումարից առաջ զրկվելով իրենց պաշտոններից, իսկ համագումարից հետո ամբողջությամբ դադարեցնելով կուսակցական կյանքին իրենց ներգրավվածությունը՝ նրանք շարունակել են սերտ կապեր պահպանել ԱՄՆ դեսպանության եւ դեսպան Յովանովիչի հետ։ Մի քանի ամիս առաջ շատերին զարմացրեց այն փաստը, որ Խ. Քոքոբելյանի հայտարարած «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունը դեռ պաշտոնապես չստեղծված՝ ԱՄՆ հեռացող դեսպան Մ. Յովանովիչը, իր մեկնելուց առաջ, վերջին պահին «պատիվ արեց» այցելել նրա գրասենյակ՝ դրան կշիռ տալու համար, իրականում՝ ընդգծելով այդ կապը։ Իսկ մինչ այդ, այս տարվա ապրիլի վերջին էլ Հայաստան այցելած ԱՄՆ պետքարտուղարի փոխտեղակալ Քայդենաուն էր «Երեւան պանդոկում», (աչքից հեռու) մասնավոր հանդիպում եւ տեւական զրույց ունեցել Խ. Քոքոբելյանի եւ Ա. Արզումանյանի հետ (այդ մասին գրեց «1-ին լրատվականը»)։
Այսպիսով, պարզվում է, որ 2010թ. առաջին կեսին արտաքին այն ուժը, որը Հայաստանի իշխանության հետ համատեղ փորձ է արել ազդեցություն գործել ՀՀՇ-ի ներսում եւ ճեղքվածք առաջացնել կուսակցության եւ Հայ ազգային կոնգրեսի միջեւ, եղել է ԱՄՆ դեսպանատունը։
Երկրորդ հարցի պատասխանը Մեզ հաջողվեց պարզել, որ 2010թ. հունիսյան ՀՀՇ համագումարից առաջ նախ՝ Խ. Քոքոբելյանի, ապա Ա. Զուրաբյանի հրաժարականները եղել են պարտադրված։ Երկու դեպքում էլ առկա են եղել վարչության անդամների մեծամասնության ստորագրությունները՝ նրանց անվստահություն հայտնելու վերաբերյալ, եւ այդ վտանգի հանդիման` իրենք են ստիպված եղել ինքնակամ հրաժարական տալ։ Վարչությունը ընդունել է հրաժարականները՝ մարդասիրաբար չբացահայտելով դրանց հիմքերն ու շարժառիթները։ Այնուհետեւ՝ նույն համագումարից հետո պարզ դարձավ, որ նախկին վարչությունից եւս մի 5-6 հոգի, որոնք ավանդաբար միշտ ընտրվում էին վարչության կազմում (Մ. Այվազյան, Հ. Ղազարյան եւ այլք), չէին առաջադրել իրենց թեկնածությունները, անգամ չէին մասնակցել համագումարին։ Հենց այդ անունները թվարկեց Խ. Քոքոբելյանը, երբ առաջին անգամ տեղեկատվություն տարածեց «Ազատ դեմոկրատների» ստեղծման մասին՝ դրանց ավելացնելով նաեւ Արարատ Զուրաբյանի, Ալեքսանդր Արզումանյանի, Կարապետ Ռուբինյանի անունները։ Այդ ժամանակ նրանցից որեւէ մեկը ոչ այն է՝ հերքեց, ոչ այն է՝ հաստատեց դա։ Քիչ անց Ա. Զուրաբյանը դիմում գրեց ՀՀՇ-ից դուրս գալու մասին։ Էլի մի քիչ հետո՝ հայտարարվեց, որ մտել է «Ազատ դեմոկրատներ»։ Քիչ անց նույն բանն արեց նաեւ Ալեքսանդր Արզումանյանը (Կ. Ռուբինյանը դեռ այդ քայլը չի արել)։ Այսպիսով, կարծես թե լուծվում է նաեւ այն առեղծվածը, թե մասնավորապես ո՞ւմ միջոցով է (6-7 հոգի) իշխանությունը փորձ արել «ազդեցություն գործել կուսակցության ներսում եւ ճեղքվածք առաջացնել ՀՀՇ-ի եւ Կոնգրեսի միջեւ»։
Առեղծվածի վերջին օղակը Այս պատմության մեջ բաց է մնում եւս մի օղակ. ի՞նչ էր տեղի ունեցել 2010թ. հունիսի 17-ին կայացած ՀՀՇ 16-րդ համագումարին նախորդող շրջանում, կամ՝ ինչպես էր բացահայտվել դավադիր ծրագիրը։ Ակնհայտորեն ՀՀՇ-ն պառակտելու եւ Կոնգրեսը քանդելու այդ ծրագրի բացահայտումը կարող էր լինել այն ծանրակշիռ պատճառը, որ հանգեցրեց Խ. Քոքոբելյանի եւ Ա. Զուրաբյանի պարտադրված հրաժարականներին։ Այստեղ մեզ հաջողվեց պարզել մի քանի դրամատիկ մանրամասներ։ 2010-ի ապրիլ ամսին Ջերմուկում տեղի էր ունեցել եռօրյա հերթական սեմինար՝ ՀՀՇ ղեկավար մարմինների անդամների (մոտ 70 հոգի) մասնակցությամբ։ Սեմինարը նվիրված է եղել լիբերալիզմի տեսական ինչ-որ «անշառ» խնդիրների։ Հիմնական զեկուցման ավարտից հետո, երբ պետք է սկսվեր քննարկումը, սեմինարը վարող Ա. Արզումանյանը փորձ է արել քննարկումը տեղափոխել թեմայի հետ կապ չունեցող այլ հարթություն՝ առաջարկելով, ըստ էության, քննարկել ՀՀՇ-ի «անկախության», Կոնգրեսի մեջ մնալ-չմնալու նպատակահարմարության հարցը։ Դա անմիջապես սուր հակազդեցության է արժանացել ներկաների կողմից, այնքան սուր, որ այլեւս սեմինարը հնարավոր չի եղել շարունակել ինչպես այդ, այնպես էլ` հաջորդ օրը։ Նախաձեռնողները, մասնավորապես Ա. Զուրաբյանը, այդ ընթացքում փորձել են մարդկանց հետ «խոսել» առանձին-առանձին՝ «եթե դրվի Կոնգրե՞ս, թե՞ ՀՀՇ հարցը՝ ո՞րը կընտրես», «եթե դրվի Ա. Զուրաբյա՞ն, թե՞ Լեւոն Տեր-Պետրոսյան, ո՞ւմ կնախընտրես» հարցադրումներով։ Բոլորի կողմից տրված միանշանակ ու կոշտ պատասխաններից զայրացած՝ Ա. Զուրաբյանը միջանցքներում հայհոյանքների ու վիրավորական արտահայտությունների տարափ է տեղացել իրեն մերժած կուսակիցների հասցեին։
Ահա, այս միջադեպից հետո նաեւ հայտնի է դարձել, որ մինչ այդ, նույն 2010 թ. սկզբից, Խ. Քոքոբելյանը Կոնգրեսի մեջ մտնող կուսակցությունների ղեկավարների եւ Կենտրոնական գրասենյակի որոշ անդամների առաջարկել է «մտերմիկ քաղաքական զրույցներ», որոնցում քննարկել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի «տարիքով լինելու», «նոր լիդերի անհրաժեշտության» հարցերը՝ իմիջիայլոց ակնարկելով Տեր-Պետրոսյանին «ամերիկացիների դեմ լինելու» հանգամանքը եւ այլն՝ խնդրելով, որ դա «իրենց մեջ մնա»։
Երկու փաստ՝ առանց մեկնաբանման 1. 2009թ. մայիսին Երեւանի քաղաքապետական ընտրություններից հետո Հայ ազգային կոնգրեսը չկարողացավ դրա արդյունքները բողոքարկել դատական կարգով միայն մեկ պատճառով՝ Կոնգրեսի մաս կազմող Մարքսիստական կուսակցության ղեկավար Դավիթ Հակոբյանը հրաժարվեց դիմումի տակ դնել իր կուսակցության կնիքը։ Դ. Հակոբյանը նաեւ միակն էր Կոնգրեսի ցուցակից, որ չմիացավ Երեւանի ավագանու աշխատանքների բոյկոտին եւ միակը, որ հեռացավ Կոնգրեսից։ Վերջինս Խ. Քոքոբելյանի խնամին է։
2. Սույն հոդվածի առաջին մասում, բնականաբար, մենք չենք ընդգրկել այս թեմայով «Վիկիլիքսի» տրամադրած ամբողջ նյութը։ Այսպես՝ հրապարակած փաստաթղթերից մեկում կա նաեւ մի եզակի վկայություն, թե ԱՄՆ դեսպանատան՝ «Կոնգրեսի ներսում ծանրակշիռ դիրք ունեցող» «կոնտակտներից», իսկ ավելի ճիշտ՝ գործակալներից մեկը ինչ տարօրինակ ճանապարհով է ազատ արձակվել բանտից։ Այդ եւ մյուս խիստ հետաքրքիր փաստերը մենք կհրապարակենք՝ սույն հրապարակման արձագանքը տեսնելուց հետո։
Եվ երկու տխուր եզրահանգում 1. «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցությունը ստեղծվել է իշխանության (Հայաստանի) եւ ԱՄՆ դեսպանատան նպատակների ու ջանքերի խաչասերումից՝ 2010թ. առաջին կեսին Հայ ազգային կոնգրեսի դեմ ձախողված համատեղ ծրագրի նպատակներն ինչ-որ չափով փոխհատուցելու համար։
2. Պատմում են, որ 2010թ. ձմռանը Սերժ Սարգսյանը մոտիկ շրջապատում հայտարարում էր, որ «Կոնգրեսը շուտով պայթելու» է, կամ որ` շուտով «ՀՀՇ-ն կլինի իր գրպանում»։ Կոնգրեսի փլուզվելու մասին նույն տեղեկատվությունը ԱՄՆ դեսպանատանը նույն շրջանում տվել են նաեւ Խ. Քոքոբելյանը եւ մյուս «կոնտակտները»։ Այն, որ իշխանությունը մշտապես պետք է փորձեր աներ պառակտելու իրեն սպառնացող հիմնական ընդդիմադիր ուժը՝ Հայ ազգային կոնգրեսը` բնական է։ Դա միշտ է եղել նրա ձեռագիրը։ Ափսոս, որ Հայաստանի ներքաղաքական խնդիրներին այդքան «մոտիկից» մասնակցել է ԱՄՆ դեսպանատունը։
ԱՄՆ դեսպանատան գաղտնի փաստաթղթերի ՝«Վիկիլիքսի» բացահայտված նյութերի «ոսկեբեր երակը» օգնում է հաստակեցնել Հայ ազգային կոնգրեսի մաս կազմող Հայոց համազգային շարժման ներսում 2010 թվականի առաջին կեսին ինչ-ինչ իրադարձություններ՝ դրանով իսկ լույս սփռելով նաև այսօրվա քաղաքական կյանքի որոշ իրողությունների վրա,կանխատեսելի դարձնելով դրանց հնարավոր զարգացումները և էությունը: Ստորև ներկայացնում ենք քաղվածքներ այդ փաստաթղթերից՝ ժամանակագրական հաջորդականությամբ:
09YEREVAN78/2009-02-10
(14)«ՀԱԿ-ի առաջատար և խոշոր մաս կազմող ՀՀՇ կուսակցության գործող փախնախագահ Խաչիկ Քոքոբելյանը մասնավոր զրույցում (դեսպանատան) քաղաքական բաժնի ղեկավարին հայտնել է,որ ՀԱԿ-ի ղեկավարներից շատերն այն կարծիքի են,թե ԵԽԽՎ 1643 բանաձևը լավ նորություն է:Նա ասել է,որ 1643 բանաձևի համեմատական մեղմությունը նրանք մեկնաբանել են որպես վկայություն այն բանի,թե Հայաստանը և Ադրբեջանը պետք է որ մոտ լինեն Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հանգուցալուծման վերաբերյալ շրջանակային համաձայնագրի ստորագրմանը:Նա ասել է,թե ՀԱԿ-ի շտաբը հիացած է այդ հեռանկարով,քանի որ դրանով իսկ լավ հնարավորեւթյուն է ստանում ազգայնական մեծ հակազդեցություն խթանելու ընդդեմ նախագահ Սարգյանի,և կարծում է, որ այդպիսով նոր լիցք կհաղորդվի ՀԱԿ-ի հակակառավարական արշավին:Քոքոբելյանը ասել է,որ իր համար նման ռազմավարությունը ուղղակի կսմտնելի է,և ինքը դա համարում է թե շատ ցինիկ հաշվի առնելով այդ խնդրի շուրջ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականությունը նախագահի պաշտոնում,թե խաղաղ կարգավորմանը հասնելու գործում Հայաստանի ազգային շահերին հակասող դիրքորոշում»:
ՅՈՎԱՆՈՎԻՉ
09YEREVAN190/2009-03-19
(4)«ՀՀՇ-ի փոխնագահ Խաչիկ Քոքոբելյանը մարտի 17-ին մեզ հայտնեց,որ ՀԱԿ-ը առաջարկել է 8-ական տեղ (Երևանի ավագանու ընտրություններում) ՀԱԿ-ի կորիզը կազմող կուսակցություններից 3-ին,այսինքն ՀՀՇ-ին, ՀԺԿ-ին և «Հանրապետությանը», և 8 տեղ «ժառանգությանը», ինչը միասին կկազմեր 32 տեղ 65-ից: Քոքոբելյանն ասել է, որ ՀՀՇ-ն այնքան կարևոր է համարում «ժառանգության» հետ հանդես գալը,որ իր կուսակցությունը «ժառանգությանը» առաջարկել է ՀՀՇ-ի քվոտայից (լրացուցիչ) տեղեր տալ առաջարկը գրավիչ դարձնելու համար:Քոքոբելյանն ասաց, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հրավիրել էր Րաֆֆի Հովհաննիսյանին հանդիպելու և բանակցելու նպատակով, սակայն «Ժառանգության» առաջնորդը մերժել էր՝ փոխարենը ուղարկելով իր տեղակալներից մեկին, ինչը զայրացրել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: «Ժառանգությունը» նաև հակընդդեմ առաջարկ էր ուղարկել, ըստ որի «Ժառանգության» անդամ Արմեն Մարտրոսյանը պետք է գրավեր ցուցակի առաջին տեղը (այլ կերպ ասած՝ լիներ քաղաքապետի թեկնածու), Լևոն Տեր-Պետրոսյանը պետք է լիներ երկրորդը, իսկ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը 3-րդը՝ մի առաջարկ, որը ՀԱԿ-ի կողմից վիրավորական որակվեց:
(5) « Քոքոբելյանը մեզ ասաց,որ իր կարծիքով՝ դեռևս հնարավոր է, որ ՀԱԿ-֊ը համաձայնության գա «Ժառանգության» հետ մինչև մարտի թթ-ը, որի միացյալ դաշինքով ԿԸՀ ներկայանալու վերջնաժամկետն է: Քոքոբելյանը կարծում է, որ կարելի է Դեմիրճյանին համոզել, մեծահոգություն դրսևորելով, հրաժարվել 2-րդ տեղից հանուն ընդհանուր շարժման: Նա նաև ասաց,որ ՀԱԿ-ը այս առիթով «Ժառանգությանը» ակնարկել է իր ճկունության մասին»:
ՅՈՎԱՆՈՎԻՉ
10YEREVAN1/2010-01-04
(2) «ՀԱԿ-ի ներսում առկա (մեր) կոնտակտների համաձայն ՀԱԿ-ի ներսում հարաճուն հուսահատության և անհամաձայնության ձևավորմանը նպաստել է միաժամանակ չորս գործոն: Դրանք են Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հաշտվողական դիրքորոշումը նախագահ Սարգսյանի արտաքին քաղաքականության նկատմամբ, Կոնգրեսում ներքին ժողովրդավարության պակասը, հայտարարված նպատակների ուղղությամբ շարժվելու ռազմավարության բացակայությունը և ֆինանսական ռեսուրսների բացակայությունը: Այս գործոնները, ինչպես հաղորդում ենկոնտակտային անձինք, անդամակցող 17 կուսակցություններից շատերին ապատիայի և հիասթափության են մատնել և ազդակ են դարձել ՀԱԿ-ից անջատվելու ուղիներ որոնելու համար միաժամանակ չայրելով ականավոր, սակայն ինքնակենտրոն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ կապող կամուրջները»:
(3) «ՀԱԿ-ի առավել աղգայնական անդամներից մի քանիսը բացահայտ անհամաձայնություն են հայտնել Լևոն Տեր-Պետրոսյանի արտաքին քաղաքական դիրքորոշմանը կապված մասնավորապես հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման և Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծման հետ: Այս անդամների դժգոհության պատճառն է եղել այս հարցերում նախագահ Սարգսյանին բացահայտ սատարելը: Նշված հակասությունը, աստիճանաբար թեժանալով վերածվել է ՀԱԿ-ի ամենաազգայնական կուսակցությւոններից մեկի՝ Հնչակյան կուսակցության ներսում ղեկավարության համար մղվող սուր պայքարի, ընդ որում՝ ձևավորվել են երկու հակոտնյա ֆրակցիաներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ջանում է մյուսին դուրս մղել կուսակցության շարքերից: Հունվարի 9-ին նշանակված հերթական համաժողովում Հնչակյան կուսակցությունը կարող է որոշում կայացնել ՀԱԿ-ի կազմից դուրս գալու մասին, եթե փոխվի նրա ղեկավարությունը»:
(4) «Ինչպես մեզ ասում են ՀԱԿ-ի մեր կոնտակտները, ներքին ժողովրդավարության բացակայությունը մեկ այլ գործոն է, որը խաթարում է դաշինքի (ՀԱԿ-ի) ամբողջականությունը: Որոշումները կայացվում են միանձնյա Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից և հաստատվում, այսպես կոչված, « Քաղաքական խորհրդում », որը շոշափելի դերակատարում չունի որոշումների կայացման ընթացքում: ՀԱԿ-ի ներսում ծանրակշիռ դիրք ունեցողներից մեկը հայտնել է (դեսպանատան) քաղաքական գրասենյակի պաշտոնյային, որ իր հիմնական ելույթը արտասանելուց առաջ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի սիրում դա ներկայացնել իր կողմնակիցներից որևէ մեկին և հազվադեպ է փորձում ստանալ նրանց կարծիքը:ՀԱԿ-ի ղեկավարությունից ևս երկուսը դեկտեմբերի կեսին գանգատվել են քաղաքական գրասենյակի պաշտոնյային, որ իրենք հակադրվել էին Երևան քաղաքի ավագանու այն տեղերց հրաժարվելու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի որոշմանը, որ ստացել էին մայիսի վերջին կայացած վիճարկելի ընտրությունների արդյունքում: Երկուսն էլ բորբոքված նշում էին,որ թեև այդ ընտրություններն ազատ և արդր չէին․ «Մենք պետք է ներգրավվեինք Հայաստանի քաղաքական գործընթացներին,ոչ թե մշտապես դրանից դուրս մնայինք»:
(5) «Ըստ մեր կոնտակտների՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ՀԱԿ-ի քաղաքական համակարգումը հանձնարարում է այնպիսի անհատների,որոնք լիազորված չեն դաշինքի անդամ կուսակցությունների ղեկավարների կողմից,մի գործելակերպ,որը ևս դժգոհեւթյուն է առաջացնում»:
(6) «Ֆինանսական ռեսուրսների պակասը (կոնտակտների կողմից) հաղորդված մեկ այլ մարտահրավեր է, որին դիմակայում է դաշինքը:Այն գործարարները, որոնք ֆինանսական աջակցություն էին ցուցաբերում ՀԱԿ-ին հուսալով,որ դաշինքը կարող է իշխանության գալ, ըստ հաղորդումների՝ դադարել են դա անել:Այդ թվում նախկին պատգամավոր և հետապնդված օլիգարխ Խ․Սուքիասյանը»:
(8) «Մեկնաբանելով Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական տեսլակների բացակայությունը ՝ ՀԱԿ-ի մյուս յուրային մեզ ասաց․«Լևոն Տեր-Պետրոսյանի միակ ռազմավարությունը և հույսն այն է,որ Սարգսյանը կսայթաքի: Նա կսպասի մի սխայլ քայլի կամ հանգամանքի, որը կարող է կայծ հանդիսանալ կրակի բռնկման համար,հետո կվառի ջահը և կփորձի ըմբոստ զանգվածներին համախմբել:Այնուհանդերձ,այդ մարտավարությունը չի կարով ապահովել հետևորդների ներգրավածությունն ու խանդավառությունը»:
(10) «Այսօր կուսակցությունները շարունակում են մնալ ՀԱԿ-ում սոսկ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հանդեպ հարգանքից կամ չուզենալով,կամ վախենալով նրան դավաճանել», - ասում են ՀԱԿ-ի մեր կոնտակտները:Նրանք ավելացնում են․«Դրանցից և ոչ մեկն այլևս չի տեսնում դաշինքի ապագան,սակայն,քանի որ այդ կուսակցությունները մեծ մասամբ վերցրած որևէ ուժ չունեն,նրանք հուսահատորեն կառչում են Լևոն Տեր-Պոտրոսյանին՝ հուսալով մի քիչ երկարացնել իրենք քաղաքական կյանքը ր ցանկանալով հավատալ նրա այն բառերին,որ ամեն ինչ դեռևս վերջացած չէ»:
ՓԵՆԻՆԳԹՈՆ
Ակնհայտ արձանագրում-եզրահանգումներ
2․Դատելով «ՀԱԿ-ի ներսում ծանրակշիռ դիրք ունեցոցներից մեկը», «ՀԱԿ-ի ղեկավարությունից ևս երկուսը» արտահայտություններից կարելի է ենթադրել, որ նկատի է առնվել Կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակի այն ժամանակ գորժող անդամների:
3. Տեղեկատվության բնույթից ելնելով դժվար չէ տեսնել,որ դեսպանատան «կոնտակտները» ոչ թե պարզ ինֆորմատորներ են,այլ Հայ ազգային կենգրեսի ներսում ակտիվ քայքայիչ գործունեություն ծավալած կամ նման պատվեր կատարող անձինք:
4․ Ակնհայտ է տեղեկատվության հնարովի լինելը և սադրիչ բնույթը(օրինակ Երևանի ավագանու նախընտրական ցուցակի 2-րդ տեղում Ստեփան Դեմիրճյանին,իբր,Րաֆֆի Հավհաննիսյանով փոխարինելու մտադրությունը):
5․ Դեռ 2010թ․ սկզբին Կոնգրեսի «հոգեվարքն»ազդարարող տեղեկատվությունը շինծու է և սուտ, համենայնդեպս, դրանից հետո և առ այսօր Կենգրեսը միայն շարունակել է հզորանալ որպես քաղաքական գործոն: Ակնհայտորեն,«կոնտակտները» դրանով, մի կողմից փորձել են բարձրացնել իրենք արժեքը (փաստորեն,նաև դեսպանատանը խաբելով), մյուս կողմից ԱՄՆ կառավարության աչքերում հնարավորինս նվազեցնել Կոնգրեսի և նևա առաջնորդի որպես քաղաքական գործոնի կշիռն ու դերը Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում:
Այս ամենը,սակայն,դեռ,«անվնաս» պատմություն չի դարձրել:Ինչպես որ դեռ պատմություն չեն նույն 2010 թվականի սկզբով թվագրված փասթաթթին հաջորդածխ ամսիների որոշ իրադարձություններ,որնոնք մի կողմ ակնհայտորեն բուռն էին,մյուս կոմից շատ բան քողարկված մնաց հասարակությունից:Խոսքը վերաբերվում է 2010 թվականի գարնանը և ամռանը Հայոց համազգային շարժման ներսում կատարվող և Հայ ազգային կոնգրեսի ճակատագրին առնչված հարցերին:Հիշյալ իրադարձություններից ժամանակին հայտնի դարձած որոշ իրողությունների և մեր հայթայթած նոր տեղեկատվության համադրումը՝ գաղտնազերծված այս փասթաթղթերի լույսի տակ պարզում է որոշ հարցեր,որոնք շատ կարևոր են հենց այսօրվա քաղաքական իրողությունները հասկանալու ու կողմնորոշվելու համար:Դրա համար պետք է տեղափոխվել 2010 թվականի, նախ, ամառ և գարուն ու գտնել այն ժամանակ առեղծված մնացած երկու հարցի պատասխան:
Սիրելի հայրենակիցներ,
Վերջին շրջանում Հայաստանի ներքաղաքական կյանքի ամենաուշագրավ իրադարձությունը աղմկոտ հրաժարականներն ու որոշ պետական պաշտոնյաների նկատմամբ իրականացվող քրեական հետապնդումներն են, որոնք արդեն իսկ պատկառելի ցանկ են կազմում՝ սկսած Գագիկ Բեգլարյանից, Հովիկ Թամամյանից ու Մարգար Օհանյանից, ավարտած Ալիկ Սարգսյանով, զույգ Կարեն Կարապետյաններով, Հովիկ Աբրահամյանով եւ Միքայել Մինասյանով։ Ակնհայտ է, որ ռեժիմի ներսում լուրջ վերադասավորումներ են կատարվում, որոնք միտված են ազատվելու նրա գծից շեղվող կամ անհավատարմության նշաններ դրսեւորող տարրերից եւ առաջիկա ընտրություններից առաջ ապահովելու իշխող քաղաքական ուժի միասնությունը, որը նրա գոյատեւման ամենահուսալի, եթե ոչ միակ, գրավականն է։ Ոչ ոք, իհարկե, լուրջ չի կարող ընդունել այն, թե այդ պաշտոնանկություններն ու քրեական հետապնդումները տեղի են ունենում խնդրո առարկա անձանց վատ աշխատանքի կամ նրանց կողմից թույլ տրված օրինազանցությունների պատճառով, որովհետեւ բոլորի համար էլ պարզ է, որ նրանք պատժվում են կա՛մ սեփական խաղեր տալու, կա՛մ էլ գողական աշխարհի կանոնները խախտելու, այն է՝ վերադասին բաժին չհատկացնելու կամ «օբշագից» իրենց իրական եկամուտները թաքցնելու պատճառով։ Հարկ է ավելացնել նաեւ, որ ռեժիմի պարագլուխների համար պետական պաշտոնյաների աշխատանքի գնահատման մյուս կարեւոր չափանիշն էլ ոչ թե նրանց բուն պարտականությունների կատարումն է, այլ ընդդիմության դեմ անօրինական պայքարում նրանց ունեցած վաստակը եւ ընտրությունների կեղծման գործում նրանց առավելագույն օգտակարությունը։ Քաղաքական շրջանակների, վերլուծաբանների եւ լրագրողների կողմից տրվել են նշված պաշտոնանկությունների պատճառներին վերաբերող զանազան հիմնավոր կամ անհիմն մեկնաբանություններ, որոնք ավելորդ եմ համարում մեջբերել, գերադասելով հարցին անդրադառնալ բոլորովին մի այլ, առաջին հայացքից վերացական կամ ակադեմիական թվացող տեսանկյունից։ Ինձ հետաքրքրողը ոչ այնքան երեւույթի մակերեսային դրսեւորումներն են, այսինքն պաշտոնանկությունների սկանդալային բնույթը կամ ներիշխանական ցնցումների արտահայտությունը լինելու հանգամանքը, որքան շատ ավելի խորքային ու մտահոգիչ մի իրողություն, որը պետական ինստիտուտների լիակատար խաթարման անհերքելի ապացույց է։
Այս առումով ես մի կողմ եմ դնում գործադիր իշխանության համակարգում եւ պետական հիմնարկությունների աշխատակազմերում տեղի ունեցած պաշտոնանկությունները, որոնք քիչ թե շատ բնականոն երեւույթ են, եւ ուզում եմ առանձնակի ուշադրություն հրավիրել ընտրովի մարմինների ղեկավարների՝ Ազգային Ժողովի նախագահի եւ Երեւանի քաղաքապետի հրաժարականների արտառոց փաստի վրա։ Վերջին երեք տարիների ընթացքում փոխվել է Ազգային Ժողովի երեք նախագահ, իսկ երկու տարվա ընթացքում՝ Երեւանի երեք քաղաքապետ։ Եթե սրան գումարենք նաեւ տարիներ առաջ Ազգային Ժողովի մի այլ նախագահի անսպասելի հրաժարականը, ապա կարծում եմ, փաստի արտառոցությունն ավելի ցցուն կդառնա։ Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ, որ առանց բացառության բոլոր դեպքերում հրաժարականները եղել են ոչ թե ինքնակամ, այլ հարկադրական, այն էլ՝ ոչ թե գաղափարական կամ քաղաքական, այլ բացառապես ուրիշ նկատառումներով։ Ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ նաեւ, որ հարկադրանքը բխել է երկրի գործող նախագահից։ Իսկ դա վկայում է, որ թե՛ Ազգային Ժողովի, եւ թե՛ Երեւանի ավագանու ղեկավարները ոչ թե ընտրվել, այլ նշանակվել են, որովհետեւ եթե իրոք ընտրված լինեին, ոչ մի նախագահ նրանց չէր կարող սեփական հայեցողությամբ պաշտոնանկ անել։ Փաստորեն վերջիններս վերածվել են խրտվիլակների, որոնց երկրի նախագահը կարող է ցանկացած պահի փողոց շպրտել։ Ինստիտուցիոնալ տեսակետից այս իրողությունն աղետալի է մանավանդ Ազգային Ժողովի պարագայում, որն, ըստ էության, 1999 թվականից սկսած, դադարել է կատարել անկախ օրենսդրական մարմնի եւ գործադիր իշխանության հակակշռի իր հիմնական դերը, վերածվելով հանրապետության նախագահի կցորդի ու հլուհնազանդ կամակատարի։ Եթե կուզեք, սա է, թերեւս, մեր պետության ամենագլխավոր համակարգային արատը, որի ուղղակի հետեւանքն են թե՛ երկրում մոլեգնող համատարած կոռուպցիան, թե՛ ժողովրդավարության եւ մարդու իրավունքների բացահայտ սահմանափակումները, եւ թե՛ իշխանական գրեթե բոլոր կառույցների սանձարձակություններն ու կամայականությունները։
Նորանկախ Հայաստանի պատմության մեջ խորհրդարանն անկախ օրենսդրական մարմնի եւ գործադիր իշխանության իրական հակակշռի դեր կատարել է միայն 1990-1998 թվականներին, եւ կարճ ժամանակով՝ 1999-ին։ Բավական է հիշել, թե 1990-ական թվականներին ինչ բուռն եւ բովանդակալից քաղաքական քննարկումներ էին ընթանում խորհրդարանում եւ ինչպիսի դժվարությամբ էին ընդունվում կառավարության ներկայացրած օրենքները, իսկ երբեմն հաղթահարվում էր նույնիսկ Հանրապետության նախագահի վետոն։ Եւ բոլորովին պատահական չէ, որ հենց այդ ժամանակահատվածում է, որ խորհրդարանն ունեցել է հիրավի ընտրված, եւ ոչ թե որեւէ մեկի կողմից նշանակված նախագահներ՝ հանձինս ինձ, Բաբկեն Արարքցյանի եւ Կարեն Դեմիրճյանի։ Կարծում եմ, չեք մոռացել, որ ես, Վլադիմիր Մովսիսյանի հետ մրցակցության արդյունքում, Գերագույն Խորհրդի նախագահ եմ ընտրվել չորս փուլից, իսկ Բաբկեն Արարքցյանը, Վազգեն Մանուկյանի հետ մրցակցության արդյունքում, հինգ-վեց փուլից հետո։ Ինչ վերաբերում է Կարեն Դեմիրճյանին, ապա նա միահամուռ կերպով ընտրվել է Ազգային Ժողովում «Միասնություն» դաշինքի ունեցած բացարձակ մեծամասնության շնորհիվ։ Բաբկեն Արարքցյանը նաեւ խորհրդարանի միակ նախագահն է, որն իր պաշտոնից հրաժարվել է ինքնակամ, այն էլ՝ զուտ քաղաքական դրդապատճառով, չցանկանալով մասնակիցը դառնալ ձեւավորվող ավտորիտար ռեժիմի կամ, իր խոսքերով ասած, չուզենալով վերածվել վերջինիս վարձու աշխատողի։
Պետականության ինստիտուցիոնալ արատները վերհանելուց բացի, ընթացիկ կադրային փոփոխությունների կամ սկանդալային պաշտոնանկությունների շարքը բացահայտում է նաեւ մի նշանակալից քաղաքական իրողություն։ Թեեւ, ինչպես նշվեց, միտված լինելով ռեժիմի ամրապնդմանը, հախուռն պաշտոնանկություններն իրականում ոչ թե ուժեղացնում, այլ ընդհակառակը, թուլացնում են այն՝ ակամայից նպաստելով դժգոհ տարրերի կամ «օբիժնիկների» բանակի ստվարացմանը, ինչը չի կարող իր ազդեցությունը չթողնել հետագա քաղաքական զարգացումների վրա։ Հետեւաբար, իշխանական բուրգի ինքնահոշոտումը ոչ թե նրա հզորության, այլ հագեվարքի նշանն է՝ համաձայն Ալեքսիս Թոքվիլի այն բնորոշման, որ «Վատ իշխանության համար ամենավտանգավորն այն պահն է, երբ նա սկսում է բարեփոխել ինքնիրեն»։ Եթե Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը թույլ չլիներ եւ ավելի թուլանալու վտանգ չզգար, նա բոլորովին կարիք չէր ունենա ընտրությունների նախօրյակին այսպիսի ցնցումների գնալու։ Ժամանակին, փլուզման դատապարտված ռեժիմի փրկության նպատակով, նման ջղաձգումների եւ կադրային փոփոխությունների տենդի մեջ էր ընկել նաեւ Միխայիլ Գորբաչովը, ինչից, սակայն, նա ոչ միայն նոր բարեկամներ չշահեց, այլեւ թշնամացրեց հին բարեկամներից շատերին, քայլ առ քայլ ոչնչացնելով սեփական իշխանության հենարանը։ Իսկ թե ինչով ավարտվեց այդ ամենը, հայտնի է բոլորին։ Ամենեւին չեմ կասկածում, որ նույն վախճանն է սպասում նաեւ Սերժ Սարգսյանին ու նրա հանցագործ ռեժիմին։ Եւս մեկ դիտարկում. նախորդ ելույթներիցս մեկում ես ասացի, որ պաշտոնանկությունները շարունակվելու են, եւ իրոք շարունակվեցին։ Հիմա նորից եմ կրկնում՝ չեն դադարելու։
* * * Ավազակապետական բուրգի թուլացման կամ քայքայման մյուս, թերեւս, ավելի նշանակալից ախտանիշն իշխող կոալիցիայի ներսում ծագած լուրջ տարաձայնություներն են, մասնավորապես Հանրապետական կուսակցության եւ Բարգավաճ Հայաստանի բացահայտ հակասությունները։ Մենք վաղուց կանխատեսել եւ բազմիցս պնդել ենք, որ իշխանական մոնոլիտը, ինչպես ցանկացած հանցագործ կառույց, վաղ թե ուշ ճաքեր է տալու, ինչն այսօր, կարծես թե, իրականություն է դառնում։ Խորացման պարագայում, նշված հակասություններն սպառնում են խարխլել ռեժիմի հիմքերը եւ երկրում բոլորովին նոր իրավիճակ ստեղծել՝ արմատապես փոխելով քաղաքական ուժերի դասավորությունը եւ հող նախապատրաստելով ընդդիմադիր դաշտի ընդլայնման համար։ Իջեւանի քաղաքապետի ընտրությունը, որը մեծ ցնցում ու տագնապ է առաջացրել Հանրապետականների ճամբարում, կարելի է համարել այդ գործընթացի խորացման առաջին նշաններից մեկը։ Ի դեպ, մամուլում տեղեկություններ են հայտնվել, թե իբր Իջեւանի քաղաքապետի ընտրություններում Դաշնակցության, Ժառանգության եւ Հայ Ազգային Կոնգրեսի տեղի կառույցներն աջակցել են Բարգավաճ Հայաստանի թեկնածուին։ Հարկ եմ համարում ընդգծել, որ Կոնգրեսի ղեկավար մարմիններն այդ ընտրությունների հետ կապված որեւէ որոշում չեն կայացրել։ Իսկ եթե տարբեր ընդդիմադիր ուժերի, այդ թվում Կոնգրեսի տեղի կառույցների կողմից իսկապես այդպիսի աջակցություն ցուցաբերվել է, ապա դա կարելի է միայն ողջունել, որովհետեւ ռեժիմի դեմ անհավասար պայքարում հաջողության հասնելու համար, իմ կարծիքով, ցանկացած ընտրություններում, սեփական թեկնածու չունենալու պարագայում, երկրի ճակատագրով մտահոգ բոլոր ընդդիմադիր ուժերը, որպես սկզբունք, պետք է աջակցեն իշխանական թեկնածուի մրցակցին, անկախ վերջինիս կուսակցական պատկանելությունից։
Իսկ այժմ ուզում եմ բացահայտել մի փոքրիկ գաղտնիք՝ հավատարիմ մնալով բաց քաղաքականություն վարելու եւ հասարակությունից ոչինչ չթաքցնելու Հայ Ազգային Կոնգրեսի որդեգրած սկզբունքին։ Հանրապետական կուսակցության եւ Բարգավաճ Հայաստանի հակասությունների հետեւանքով առաջացած նոր քաղաքական իրավիճակի գնահատմանը ես պատրաստվել էի անդրադառնալ դեռեւս նախորդ հանրահավաքում, սակայն Կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակում այդ հարցի շուրջ կոնսենսուսի չկայացման պատճառով ժամանակավորապես հրաժարվեցի այդ մտքից։ Թեեւ այսօր էլ կոնսենսուսը դեռեւս բացակայում է, այնուամենայնիվ քաղաքական գործընթացներից ետ չմնալու մտահոգությունն ինձ ստիպում է, թեկուզ ուշացած, արծարծելու հույժ հրատապ այդ հարցը։ Ներքոշարադրյալն, ըստ այդմ, ոչ թե Կոնգրեսի պաշտոնական, այլ իմ անձնական տեսակետն է, հետեւաբար, ես էլ կրում եմ նրա ողջ պատասխանատվությունը։
Իմ ելակետն այս հարցում հետեւյալն է. Հանրապետական կուսակցության եւ Բարգավաճ Հայաստանի հակամարտությունն արդեն կայացած փաստ է, որը ոչ մի լուրջ քաղաքական ուժ չի կարող ուրանալ եւ հաշվի չառնել։ Ի դեմս Բարգավաճի, ըստ էության, ուրվագծվում է քաղաքական շրջանակներում վաղուց ակնկալված Երրորդ ուժի ձեւավորումը, ինչը, սակայն, հակառակ բոլոր կանխատեսումների, տեղի է ունենում ոչ թե ընդդիմության դաշտում, այլ իշխանական ճամբարում։ Արդարությունը, սակայն, պահանջում է նշել, որ նման զարգացում ժամանակին գուշակել էր քաղաքագետներից միայն մեկը՝ Արմեն Բադալյանը։ Ի դեպ, իրադարձությունների զարգացման տեսակետից, ամենեւին կարեւոր չէ, թե ինչպես կավարտվի Հանրապետականների եւ Բարգավաճի հակամարտությունը։ Եթե նույնիսկ վերջինս հերթական անգամ ընկրկի ու հարկադրված լինի առերես վերահաստատել իր հավատարմությունը կոալիցիոն հուշագրին, միեւնույն է, դա չի նշանակում, որ ինչ-որ պահի կրկին չի հրաժարվի դրանից, թեեւ, իհարկե, այդ տատանումները կարող են բացասաբար անդրադառնալ նրա վարկանիշի վրա։ Իսկ այդ վարկանիշը պարզապես զրոյի կհավասարվի, եթե Բարգավաճ Հայաստանը հստակորեն չսահմանազատվի Ռոբերտ Քոչարյանից եւ այդպիսով չխուսափի 2008թ. մարտի 1-ին վերջինիս թափած արյան պատասխանատվության տակ ընկնելու վտանգից։ Բարգավաճ Հայաստանն իր դեմքն իսպառ կկորցնի նաեւ այն պարագայում, եթե, բավարարվելով կրտսեր եղբոր կարգավիճակով, խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցի Հանրապետականների հետ կազմած միասնական ցուցակով։ Ավելի մեծ նվաստացում կամ ինքնաոչնչացման ավելի կարճ ճանապարհ Բարգավաճի համար դժվար է պատկերացնել, քանի որ նա դրանով խաչ կքաշի արժանապատիվ քաղաքական գործոն լինելու իր բոլոր հավակնությունների վրա։
Իհարկե, առայժմ դժվար է գուշակել, թե որքան հեռուն կգնան իշխանական կոալիցիայի ներսում ծագած տարաձայնությունները, բայց եթե պարզվի, որ Բարգավաճ Հայաստանն անկեղծորեն մտադիր է դուրս գալ կոալիցիայից եւ պայքարել իրապես արդար ու օրինական ընտրություններ անցկացնելու համար, ապա, իմ կարծիքով, Հայ Ազգային Կոնգրեսն այդ պարագայում պետք է պատրաստ լինի լրջորեն քննարկել նրա հետ համագործակցելու հնարավորություններն ու հեռանկարները։ Այդ համագործակցությունը կարող է ունենալ տարբեր դրսեւորումներ, որոնք կհստակեցվեն քննարկումների ընթացքում, բացառելով միայն միասնական ցուցակով ընտրություններին մասնակցելու տարբերակը։ Հավատացած եմ, որ Հայ Ազգային Կոնգրեսի եւ Բարգավաճ Հայաստանի համագործակցությունն ի զորու է արմատապես փոխել քաղաքական ուժերի դասավորությունը եւ լուրջ երաշխիք դառնալ թե՛ սահմանադրական կարգի վերականգնման, եւ թե՛ ժողովրդի շահերից բխող անհրաժեշտ բարեփոխումների իրականացման համար։ Այն միաժամանակ հիմք կարող է հանդիսանալ ընդդիմադիր ուժերի ավելի լայն ճակատի ձեւավորման համար։ Հնարավոր շահարկումները կանխելու նպատակով հարկ եմ համարում ավելացնել, որ սա ոչ թե Բարգավաճ Հայաստանին ուղղված համագործակցության առաջարկ է, այլ ընդամենը քաղաքագիտական վերլուծություն կամ խորհելու նյութ, մանավանդ որ Կոնգրեսի եւ այդ կուսակցության միջեւ մինչ այժմ որեւէ շփում կամ նախնական քննարկում տեղի չի ունեցել։ Շահարկման մի այլ առիթ կարող է դառնալ եւ արդեն իսկ դարձել է այն, որ Կոնգրեսը թեկուզ տեսականորեն հնարավոր դիտի համագործակցել մի ուժի հետ, որին մինչ այդ ավազակապետության կամ քրեաօլիգարխիկ համակարգի բաղկացուցիչ մաս է համարել։ Քաղաքականության այբուբենին ծանոթ որեւէ մեկը, սակայն, այս տիպի քննադատությանը լուրջ չի կարող վերաբերվել, քանի որ ցանկացած գերխնդրի, տվյալ պարագայում բռնապետությունը թոթափելու նպատակի շուրջ զանազան ուժերի, անգամ երբեմնի անհաշտ հակառակորդների համագործակցությունը ոչ միայն սովորական երեւույթ է, այլեւ անհրաժեշտ քաղաքական վարքագիծ։ Վկա՝ բոլոր հեղափոխություններն ու ազգային-ազատագրական շարժումները, որոնք հաջողության չէին կարող հասնել առանց այլազան քաղաքական ուժերի համատեղ պայքարի։ Ուրիշ բան, եթե մեր ընդդիմախոսները բացեիբաց հայտարարեն, որ գերխնդիրը սխալ է, եւ ամենեւին հարկ չկա ազատվելու քոչարյանա-սերժական վարչախմբից։ Այլապես, իրենց անհասկանալի պահվածքով, նրանք հսկայական ծառայություն են մատուցում վարչախմբին։
Այս առումով չպետք է անտեսել եւս մի կարեւոր հանգամանք։ Մեր երկրի գլխավոր չարիքը ոչ թե գործարարները կամ օլիգարխներն են, այլ վերից վար կոռումպացված իշխանական համակարգը։ Գործարարությունը կամ օլիգարխիան ընդամենն այդ համակարգի ածանցյալն են, կցորդը եւ սպասարկուն։ Իշխանության ներկայացուցիչները մերթընդմերթ դիտավորյալ կերպով ատելության թիրախ են դարձնում օլիգարխներին՝ հասարակության ուշադրությունն իրենց սեփական հանցագործություններից շեղելու համար։ Իշխանության եւ օլիգարխիայի հարաբերություններին ես հանգամանորեն անդրադարձել եմ իմ ելույթներից մեկում (15.10.2010), մասնավորապես նշելով հետեւյալը. «Հասկացության բուն իմաստով՝ կոռուպցիան բացառապես իշխանությանը եւ ոչ թե գործարարությանը հատուկ երեւույթ է։ Գործարարությունը կոռուպցիայի մասնակիցն է, բայց ոչ հեղինակը։ Հեղինակը իշխանությունն է, որովհետեւ առանց նրա ցանկության ու թողտվության լայնամասշտաբ կոռուպցիա գոյություն չէր կարող ունենալ։ Մի առիթով ես նշել եմ, որ գործարարներն ստիպված են մշտապես խախտել օրենքը՝ խուսափել մաքսավճարներից ու հարկերից, կաշառել ու կաշառվել, թաքցնել իրենց իրական եկամուտները եւ այլն։ Բայց դա նրանց մեղքը չէ, այլ թերեւս դժբախտությունը, քանի որ նրանք հարկադրված են ենթարկվել այն խաղի կանոններին, որոնք սահմանել է իշխանությունը։ Նրանք չեն էլ կարող շրջանցել օրենքը, եթե գործարքի մեջ չմտնեն պետական պաշտոնյաների հետ։ Գործարարներն իրականում կատարում են իրենց հարկային պարտավորությունները, բայց նրանց մուծումները հայտնվում են ոչ թե պետական բյուջեում, այլ բոլորովին այլ տեղ։ Նրանցից շատերը, վստահաբար, ուրախ կլինեին գործել օրենքի դաշտում, որովհետեւ նույնիսկ ավելին են մուծում, քան պարտավոր են։ Այլ կերպ, սակայն, նրանք չեն կարող վարվել։ Հակառակ պարագայում կհայտնվեն բանտերում կամ ստիպված կլինեն լքել բիզնեսը։ Նույնիսկ ամենաօրինապաշտ օտարերկրյա գործարարները, երբ հայտնվում են մեր նման երկրներում, կամա թե ակամա, ենթարկվում են տեղի խաղի կանոններին՝ կաշառք բաժանում, հարկերից փախչում եւ այլն։ Քավ լիցի, ես ամենեւին միտք չունեմ արդարացնելու օլիգարխների հանցագործությունները, որոնք անթիվ են։ Ասածիս իմաստը սոսկ հետեւյալն է. դրե՛ք գործարարներին ուրիշ պայմանների մեջ, եւ նրանք կգործեն բոլորովին այլ կերպ»։ Ըստ այդմ, պետք է տարբերակված լինի նաեւ իշխանափոխությունից եւ օրենքի գերակայության հաստատումից հետո կոռումպացված իշխանավորների եւ օրինախախտ գործարարների նկատմամբ կիրառվելիք քաղաքականությունը։ Ինչպես նշել եմ նույն ելույթում, «Պետական պաշտոնյաների ձեռքով ժողովրդից հափշտակված ողջ հարստությունը պետք է վերադարձվի ժողովրդին։ Դա, բնականաբար, պետք է տեղի ունենա ոչ թե բռնագանձման եղանակով, այլ միանգամայն օրինական ճանապարհով, այսինքն՝ դատական կարգով, ինչի հնարավորությունը պարունակում է Հայաստանի ներկայիս, թեկուզ անկատար, Քրեական օրենսգիրքը։ Ինչ վերաբերում է օլիգարխներին կամ ընդհանրապես գործարարներին, ապա նրանց նկատմամբ պետք է կիրառվի բոլորովին այլ մոտեցում. նրանք պարզապես պետք է տեղափոխվեն գործունեության օրինական դաշտ»։
* * *
Վերջում չեմ կարող չանդրադառնալ մի թյուրիմացության, որը համառորեն տարածվում է որոշ քաղաքագետների ու լրատվամիջոցների կողմից, եւ որի աղբյուրը նախորդ հանրահավաքի իմ ելույթում հնչած հետեւյալ խոսքերն են. «Հայ Ազգային Կոնգրեսն, անշուշտ, շարունակելու է ամեն ինչ անել արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար, բայց քանի որ դա միայն մեզանից կախված չէ, մենք պետք է պատրաստ լինենք ցանկացած զարգացման։ Եթե, հակառակ գործադրված բոլոր ջանքերին, այնուամենայնիվ առաջիկայում չհաջողվի հասնել Սերժ Սարգսյանի հրաժարականին, իսկ քաղաքականության մեջ ոչինչ բացառված չէ, ապա Կոնգրեսը պետք է ձգտի Ազգային Ժողովում ապահովել այնպիսի ծանրակշիռ ներկայություն, որն առանձին կամ այլ ուժերի հետ կազմած դաշինքով, ի վիճակի լինի անմիջապես բարձրացնելու նրա պաշտոնանկության, կամ այլ կերպ ասած, իմփիչմենթի հարցը» (28.10.2011)։ Որքա՞ն անուղղամիտ պետք է լինել այս պարզ շարադրանքից եզրակացնելու համար, այն էլ մի ահավոր դավադրություն բացահայտածի հրճվանքով, թե իբր Կոնգրեսը հրաժարվել է արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու մտադրությունից եւ որոշել է գնալ հերթական ընտրությունների։ Այնինչ ասվածի իմաստը չափազանց հստակ է, եւ նրանում դավադրություն կամ կրիմինալ փնտրելու միտքը որեւէ առողջ ուղեղում հազիվ թե կարող է տեղավորվել։ Թեեւ դժվար է ավելի հստակ արտահայտվել, բայց հետագա նմանօրինակ ընկալումներից խուսափելու համար, այնուամենայնիվ, փորձեմ։ Երեքուկես տարի շարունակ մենք, այո՛, բոլոր հնարավոր միջոցներով պայքարել ենք արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու համար։ Այսուհետեւ եւս մենք, նույն համառությամբ ու հետեւողականությամբ, շարունակելու ենք ամեն ինչ անել այդ նպատակին հասնելու համար, որովհետեւ համարում ենք, որ արտահերթ ընտրությունների անցկացման հնարավորությունները ոչ միայն ամենեւին չեն սպառվել, այլեւ, իշխանական ճամբարում առաջացած երկպառակությունների եւ սկանդալային պաշտոնանկությունների հետեւանքով, ավելի են մեծացել։
Բայց եթե, հակառակ մեր թափած բոլոր ջանքերին, արտահերթ ընտրություններ այդպես էլ տեղի չունենան, ինչը, ռեալիստ լինելով, հասկանում ենք, որ բացառված չէ, ապա մենք, բնականաբար, որպես ինստիտուցիոնալ քաղաքական ուժ, իրավունք չունենք չմասնակցել հերթական ընտրություններին։ Ահա եւ ձեզ՝ ողջ դավադրությունն ու կրիմինալը։
Հայ Ազգային Կոնգրեսը երեքուկես տարի շարունակ եղել եւ այսօր էլ մնում է երկրի քաղաքական կյանքում դրական տեղաշարժերի խթանման գլխավոր, եթե ոչ միակ, գործոնը։ Չունենալով իշխանական որեւէ լծակ, զուտ քաղաքական պայքարի ու ժողովրդական ճնշման միջոցներով, նա կարողացել է իշխանություններին հարկադրել կատարելու օգտակար որոշ քայլեր, որոնք ոչ մի այլ պարագայում նրանք չէին կատարի։ Հիշենք, թեկուզ, քաղբանտարկյալների ազատ արձակման, Ազատության հրապարակում հանրահավաքների անցկացման իրավունքի վերականգնման եւ մարտի 1-ի ոճրագործության բացահայտման վերաբերյալ տրված պաշտոնական հավաստիացման փաստերը։ Կոնգրեսի մշակած տնտեսական ծրագրի որոշ կարեւոր առաջարկներ լռելյայն տեղ են գտել կառավարության ծրագրերում եւ օրենսդրական նախաձեռնություններում։ Կոնգրեսի համառ հարցապնդումներից հետո իշխանամետ ուժերի ներկայացուցիչները վերջապես սկսել են խոսել Ազգային Ժողովում գործարար-պատգամավորների առկայության անթույլատրելիության մասին (թեեւ ինչու այդ հարցն, ըստ նրանց, պետք է լուծվի ոչ թե միանգամից, այլ քայլ առ քայլ, անհասկանալի է)։ Կոնգրեսի կողմից կազմակերպված հոկտեմբերյան շուրջօրյա նստացույց-հանրահավաքի եւ մարտի 1-ի զոհերի հարազատների բողոքի միջոցառումների ճնշման տակ Եւրոխորհրդի Խորհրդարանական Վեհաժողովը հարկադրված եղավ էականորեն վերանայելու Հայաստանի վերաբերյալ բանաձեւի նախագիծը եւ խիստ պահանջներ դնելու Հայաստանի իշխանությունների առջեւ, եւս մեկ անգամ ցույց տալով միջազգային կազմակերպությունների որոշումների կախվածությունը համաժողովրդական շարժման ակտիվության աստիճանից։ Կոնգրեսի հետեւողական մերկացումների ու բացահայտումների շնորհիվ միջազգային հանրությունն ընդհանրապես վերջերս զգալիորեն փոխել է իր դիրքորոշումը եւ ավելի լուրջ մտահոգություններ է արտահայտում մեր երկրում մոլեգնող կոռուպցիայի, օրենքի գերակայության բացակայության, ժողովրդավարության եւ մարդու իրավունքների անմխիթար վիճակի մասին։ Կոնգրեսի ակտիվ գործունեության հետեւանքով բարձրացել է ժողովրդի քաղաքացիական գիտակցությունը, եւ մեծացել ժողովրդավարության կայացման անհրաժեշտության նկատմամբ վերջինիս պահանջարկը։ Դա հաստատվում է, մասնավորապես, «Վերակառուցման եւ զարգացման եւրոպական բանկի» վերջին զեկույցներից մեկով, որի համաձայն՝ 2006 թվականից հետո ժողովրդավարության կողմնակիցների թիվը Հայաստանում աճել է 28%-ով եւ հասել 80%-ի, մեր երկիրն այդ ցուցանիշով դասելով աշխարհի ամենաառաջատար երկրների շարքը («ՉԻ». 17.11.2011)։ Եթե կուզեք, աղմկահարույց պաշտոնանկություններն ու իշխանական ճամբարում առաջացած հակասությունները եւս մեծապես արդյունք են Կոնգրեսի գործոնի առկայության։ Եթե Կոնգրեսը չլիներ, ապա ո՛չ այդպիսի պաշտոնանկություններ, ո՛չ էլ իշխանական ճամբարում խաղեր տվողներ կլինեին։ Ինչպես նշված է մամուլի հրապարակումներից մեկում, այդ ցնցումներն իսկապես «համաժողովրդական շարժման գոյության եւ հարվածների արդյունք են» («ՀԱԿ» թռուցիկ-թերթոն, նոյեմբեր, 2011)։ Հավատացնում եմ, Կոնգրեսի՝ որպես երկրի քաղաքական կյանքում վճռորոշ դերակատարություն ունեցող գործոնի, վերը տրված գնահատականը շատ ավելի համեստ է, քան իրականում կա։
Հայ Ազգային Կոնգրեսի գործունեության եւ ժողովրդական զանգվածների գերհամախմբման կիզակետը դառնալու են առաջիկա փետրվար-մարտ ամիսները։ Այս պնդումը, կամ եթե կուզեք, համոզումը հիմնված է ոչ միայն ավազակապետության ներքին ցնցումների տենդենցի խորացման, աղմկահարույց պաշտոնանկությունների շարունակման անխուսափելիության եւ նախընտրական փուլին բնորոշ իրավիճակային ակտիվացման, այլ նաեւ այն ապացուցված իրողության վրա, որ Հայաստանում քաղաքական կյանքի ամենաբուռն շրջանը միշտ էլ եղել է գարունը, ինչը, բացի սեզոնային գործոններից, պայմանավորված է նաեւ որոշ սոցիալական հանգամանքներով, որոնք, բոլորիդ հայտնի լինելով, ավելորդ եմ համարում մանրամասնել։ Մինչեւ գարուն, ինչպես նախորդ հանրահավաքում ասվեց, Կոնգրեսն իր ջանքերը կենտրոնացնելու է գլխավորապես մարզերում տարվող աշխատանքի եւ տարածքային կառույցների գործունեության ակտիվացման վրա, եւ այդ գործն արդեն իսկ ընթացքի մեջ է։ Նկատի ունենալով ձմռանը հատուկ դժվարությունները (իսկ այս ձմեռն, ըստ երեւույթին, խիստ է լինելու), հաջորդ հանրահավաքը, բնականաբար, տեղի կունենա փետրվարին։ Նրա անցկացման կոնկրետ օրը, իրադարձությունների զարգացմանը համահունչ, ձեզ կհայտարարվի լրացուցիչ։ Բայց քանի որ, ինչպես արդեն նշել եմ, միապաղաղ թվացող իրավիճակը կարող է փոխվել ցանկացած պահի՝ կապված ոչ միայն հավանական, այլեւ բոլորովին անսպասելի որեւէ իրադարձության հետ, ուստի բացառված չէ, որ հաջորդ հանրահավաքը տեղի ունենա նույնիսկ ավելի վաղ։
Մաղթում եմ՝ լավ տրամադրությամբ դիմավորել Նոր տարին եւ Սուրբ ծնունդը, ձեզ ցանկանալով ամենայն բարիք։ 2012 թվականը թող դառնա հույսի ու արժանապատվության վերականգնման եւ ձեր բոլոր անձնական ու հավաքական իղձերի կատարման տարի։ «Առա՛ջ, դեպի անսերժ Հայաստան»։
.png "English"){kind=small}
